భగవద్గీత త్రయోదశ అధ్యాయం (క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగం) - Bhagavath Geetha Chapter 13 (Kshetra Kshetrajna Vibhaga Yogam)

భగవద్గీత  త్రయోదశ అధ్యాయం (క్షేత్ర  క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగం)

శ్రీభగవానువాచ |
ఇదం శరీరం కౌంతేయ క్షేత్రమిత్యభిధీయతే |
ఏతద్యో వేత్తి తం ప్రాహుః క్షేత్రఙ్ఞ ఇతి తద్విదః || 1 ||

క్షేత్రఙ్ఞం చాపి మాం విద్ధి సర్వక్షేత్రేషు భారత |
క్షేత్రక్షేత్రఙ్ఞయోర్ఙ్ఞానం యత్తజ్ఙ్ఞానం మతం మమ || 2 ||

తత్క్షేత్రం యచ్చ యాదృక్చ యద్వికారి యతశ్చ యత్ |
స చ యో యత్ప్రభావశ్చ తత్సమాసేన మే శృణు || 3 ||

ఋషిభిర్బహుధా గీతం ఛందోభిర్వివిధైః పృథక్ |
బ్రహ్మసూత్రపదైశ్చైవ హేతుమద్భిర్వినిశ్చితైః || 4 ||

మహాభూతాన్యహంకారో బుద్ధిరవ్యక్తమేవ చ |
ఇంద్రియాణి దశైకం చ పంచ చేంద్రియగోచరాః || 5 ||

ఇచ్ఛా ద్వేషః సుఖం దుఃఖం సంఘాతశ్చేతనా ధృతిః |
ఏతత్క్షేత్రం సమాసేన సవికారముదాహృతమ్ || 6 ||

అమానిత్వమదంభిత్వమహింసా క్షాంతిరార్జవమ్ |
ఆచార్యోపాసనం శౌచం స్థైర్యమాత్మవినిగ్రహః || 7 ||

ఇంద్రియార్థేషు వైరాగ్యమనహంకార ఏవ చ |
జన్మమృత్యుజరావ్యాధిదుఃఖదోషానుదర్శనమ్ || 8 ||

అసక్తిరనభిష్వంగః పుత్రదారగృహాదిషు |
నిత్యం చ సమచిత్తత్వమిష్టానిష్టోపపత్తిషు || 9 ||

మయి చానన్యయోగేన భక్తిరవ్యభిచారిణీ |
వివిక్తదేశసేవిత్వమరతిర్జనసంసది || 10 ||

అధ్యాత్మఙ్ఞాననిత్యత్వం తత్త్వఙ్ఞానార్థదర్శనమ్ |
ఏతజ్ఙ్ఞానమితి ప్రోక్తమఙ్ఞానం యదతో‌உన్యథా || 11 ||

ఙ్ఞేయం యత్తత్ప్రవక్ష్యామి యజ్ఙ్ఞాత్వామృతమశ్నుతే |
అనాదిమత్పరం బ్రహ్మ న సత్తన్నాసదుచ్యతే || 12 ||

సర్వతఃపాణిపాదం తత్సర్వతో‌உక్షిశిరోముఖమ్ |
సర్వతఃశ్రుతిమల్లోకే సర్వమావృత్య తిష్ఠతి || 13 ||

సర్వేంద్రియగుణాభాసం సర్వేంద్రియవివర్జితమ్ |
అసక్తం సర్వభృచ్చైవ నిర్గుణం గుణభోక్తృ చ || 14 ||

బహిరంతశ్చ భూతానామచరం చరమేవ చ |
సూక్ష్మత్వాత్తదవిఙ్ఞేయం దూరస్థం చాంతికే చ తత్ || 15 ||

అవిభక్తం చ భూతేషు విభక్తమివ చ స్థితమ్ |
భూతభర్తృ చ తజ్ఙ్ఞేయం గ్రసిష్ణు ప్రభవిష్ణు చ || 16 ||

జ్యోతిషామపి తజ్జ్యోతిస్తమసః పరముచ్యతే |
ఙ్ఞానం ఙ్ఞేయం ఙ్ఞానగమ్యం హృది సర్వస్య విష్ఠితమ్ || 17 ||

ఇతి క్షేత్రం తథా ఙ్ఞానం ఙ్ఞేయం చోక్తం సమాసతః |
మద్భక్త ఏతద్విఙ్ఞాయ మద్భావాయోపపద్యతే || 18 ||

ప్రకృతిం పురుషం చైవ విద్ధ్యనాది ఉభావపి |
వికారాంశ్చ గుణాంశ్చైవ విద్ధి ప్రకృతిసంభవాన్ || 19 ||

కార్యకారణకర్తృత్వే హేతుః ప్రకృతిరుచ్యతే |
పురుషః సుఖదుఃఖానాం భోక్తృత్వే హేతురుచ్యతే || 20 ||

పురుషః ప్రకృతిస్థో హి భుంక్తే ప్రకృతిజాన్గుణాన్ |
కారణం గుణసంగో‌உస్య సదసద్యోనిజన్మసు || 21 ||

ఉపద్రష్టానుమంతా చ భర్తా భోక్తా మహేశ్వరః |
పరమాత్మేతి చాప్యుక్తో దేహే‌உస్మిన్పురుషః పరః || 22 ||

య ఏవం వేత్తి పురుషం ప్రకృతిం చ గుణైః సహ |
సర్వథా వర్తమానో‌உపి న స భూయో‌உభిజాయతే || 23 ||

ధ్యానేనాత్మని పశ్యంతి కేచిదాత్మానమాత్మనా |
అన్యే సాంఖ్యేన యోగేన కర్మయోగేన చాపరే || 24 ||

అన్యే త్వేవమజానంతః శ్రుత్వాన్యేభ్య ఉపాసతే |
తే‌உపి చాతితరంత్యేవ మృత్యుం శ్రుతిపరాయణాః || 25 ||

యావత్సంజాయతే కించిత్సత్త్వం స్థావరజంగమమ్ |
క్షేత్రక్షేత్రఙ్ఞసంయోగాత్తద్విద్ధి భరతర్షభ || 26 ||

సమం సర్వేషు భూతేషు తిష్ఠంతం పరమేశ్వరమ్ |
వినశ్యత్స్వవినశ్యంతం యః పశ్యతి స పశ్యతి || 27 ||

సమం పశ్యన్హి సర్వత్ర సమవస్థితమీశ్వరమ్ |
న హినస్త్యాత్మనాత్మానం తతో యాతి పరాం గతిమ్ || 28 ||

ప్రకృత్యైవ చ కర్మాణి క్రియమాణాని సర్వశః |
యః పశ్యతి తథాత్మానమకర్తారం స పశ్యతి || 29 ||

యదా భూతపృథగ్భావమేకస్థమనుపశ్యతి |
తత ఏవ చ విస్తారం బ్రహ్మ సంపద్యతే తదా || 30 ||

అనాదిత్వాన్నిర్గుణత్వాత్పరమాత్మాయమవ్యయః |
శరీరస్థో‌உపి కౌంతేయ న కరోతి న లిప్యతే || 31 ||

యథా సర్వగతం సౌక్ష్మ్యాదాకాశం నోపలిప్యతే |
సర్వత్రావస్థితో దేహే తథాత్మా నోపలిప్యతే || 32 ||

యథా ప్రకాశయత్యేకః కృత్స్నం లోకమిమం రవిః |
క్షేత్రం క్షేత్రీ తథా కృత్స్నం ప్రకాశయతి భారత || 33 ||

క్షేత్రక్షేత్రఙ్ఞయోరేవమంతరం ఙ్ఞానచక్షుషా |
భూతప్రకృతిమోక్షం చ యే విదుర్యాంతి తే పరమ్ || 34 ||

ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే